ИБТИДО

Бундан 70 йиллар муқаддам Шайх Суютий Дамашқда яшаб Товба масжидида дарс берарди. Шайхнинг бир фақир шогирди бор эди. Шу даражада фақир эдики бир неча кунлаб егани ҳеч нарсаси бўлмасди. Бир куни у жуда ҳам оч қолди, агар бирон нима емаса ўлиб қолиши мумкиндай сезди ўзини.   Шунда у: "Мен узрли ҳолатдаман, бирон ўлимтик есам ҳам хаттоки ўғрилик қилсам ҳам айб бўлмайди, агар емасам ўлиб қолишим мумкин", - деб хаёлидан ўтказди. Ўз ҳаёли билан Дамашқнинг узун, тор кўчалари бўйлаб, бир тишлам бўлсада егулик топиш илинжида боши оққан томонга кета бошлади. Ўша вақтларда Дамашқ кўчалари тор, эгри кўчалардан иборат бўлиб, уйларнинг айвонлари паст қурилар, ҳатоки унга сакраб чиқиш ҳам оссон бўлган экан.   Қорни оч талаба айвонлардан бирига сакраб чиқса ховлида қандайдир аёлни юрганини кўрибди. Аллоҳдан қўрққани учун бошқа томонга ўгирилибди. У томонда эса хеч кими йўқ хонадон бўлиб, бу ердан ҳушни оладиган даражада ширин таомнинг хиди келаётган экан. Очиққан талаба ҳеч ўйлаб ўти...

Овертон туйнуги* харакатини бошлаб бўлган. На харакат қилиб тўхтатиб бўлади ва на уларни жим кузатиб бўлади. Индамай сукут сақласанг бетайинларга муносабатинг зохир бўлмайдигандай. Уларни қоралашга кўчсанг тегирмонига сув қуювчилар қаторида бўласан, шу сабаб мақсадлари сари илгарилаб бораверадилар. Шу холат Росулуллоҳ салаллоҳу алайхи вассалам пайғамбаримиз таъриф берган фитнага нақадар мос келарк ана: Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай деб марҳамат қилдилар: «(Келгусида) шундай фитналар содир бўладики, улардан ўзини олиб қочгувчи киши уларни четда туриб кузатгувчи кишидан, уларни четда туриб кузатгувчи киши юргувчи (яъни, ўз иши бирлан кетаётиб, беихтиёр фитнага аралашиб қолгувчи) кишидан ва юргувчи киши эрса югургувчи (яъни, югуриши сабабли фитнани алангалантириб юборгувчи) кишидан яхшироқдур. Ким фитнага қарши турса, фитна ҳам унга қаршилик қилур ва ким фитнадан ўзини олиб қочса, фитна ҳам ундан йироқ бўлур. (Буҳорий ривоят...

Одиллик бу оддий холатда тўғри қилган амалинг эмас балки адолатсизлик қилишга имконинг бўла туриб , шу ишдан манфаатдорлик бўлсада адолатни тарк этмаслигинг хақиқий одиликдир!

Бир нарсага эътибор берганмисиз. Такси хайдовчилари наздида йўл кира пулини ошиғи билан бериб қўйганлар хақиқий "эркак" бўлади экан. Отарчиларга эса кўпроқ қистир-қистир қилганлар. Бугун кўрганим қурувчиларга келишувдан ортиғи билан пул берадиганлар хақиқий "ЭРКАК" бўлади экан. Астағфируллоҳ, манфаатларни ўзга томонга оғитган кишини шундай алқайдиган бўлса ўзлари қачон "ЭРКАК" бўлишади экан а? Бу нарса олди-бердиси бор барча соҳага тегишли бўлса керак. Келишувдан кам берадиган ўз жонига жабр қилибди. Ортиғи билан берадиган эса кибр қилибди. Хар икки холат ҳам одамларни бузадиган амални бошлаб берган хисобланади. Кам берганнику тушунамиз. Кўп берганларчи. Кўп берганлар берувчининг қалбида туғён уйғотса, олувчининг қалбида таъма уйғотади. Кейинги ва яна кейинги сафарлар ҳам шу кўринишда ортиғи билан олишга нафсида таъма пайдо бўлади. Кўп берганга қуллуқ қилиши кўпаяди. Келишув миқдорида тўланадиган ишга эътибори сусаяди. Энг камида кўпроғига умид қилиб ...

Эркак ва аёллар ўртасида тенг ҳуқуқлилик бу нисбий тушунча. На европада, на теологик давлатларда ва на демократик давлатларда аёллар ва эркакларнинг ҳуқуқлари тўлиқ тенг бўлаолмайди. Қайси бир соҳада эркакларнинг ҳуқуқлари устунроқ бўлади, қайси бирларида эса аёлларники. Агар тенгҳуқуқлилик айнан ҳолатда барпо этилганида эди аёлларга зулм бўлиб қоларди.  - Пенция-нафақа учун аёлларнинг мехнат стаж и ва ёши эркакларга нисбатан камроқ бўлади - Ижтимоий имтиёзлар ҳам аёлларга кўпроқ берилади - Судлов жавобгарлигида аёлларга нисбатан енгилликлар бор (енгиллаштирувчи холатлар) - Оддий мисол, жамиятдаги муносабатларда (транспортларда жой бериш, новбат бериш ва бошқа ахлоқий нормалар) ҳам аёлларга ён босилади. Аёллар жамият ҳимоясига кўпроқ мужтождирлар. Тенгҳуқуқлилик бўлса аёлларга жабр бўладику! Яна қанақа тенг ҳуқуқлилик хақида гапиришади. Тушунинглар, табиатни алдайолмаймиз!

"Мехнаткаш ўзбек халқи", "Мехмондўз ўзбек халқи", "Болажон ўзбек халқи", деган мақтовли ибораларни қўллаймиз, эшитамиз, ўқиймиз. Айрим холларда "ўзбек миллати" шаклида келади. Ушбу ибораларга аниқлик киритиб кетишни истардим. Бу гапларда "ўзбек халқи""ўзбек миллати" дан мурод Ўзбекистон худудида узоқ йиллардан бери яшаётган 130дан ортиқ миллатнинг аксарияти тушунилади. Ва улар алохида шаклда ажратилмайди. "Ўзбек" жумласининг ишлатилишида Ўзбекистон худуди назарда тутилади. Ўзбек Терма жамоаси таркибида бир неча миллат вакилларининг бўлиши каби бунга  кўплаб мисолар келтириш мумкин.

Топтама юракда гулзорларимни Тани ўзга сезмас озорларимни Лолақизғалдоқлар эгаллар секин Қалбимга кўмилган мозорларимни Гуллардан тузилган дасталар бисёр Қўл чўзма сенгамас, нима хаққинг бор Қалбимнинг ёшидан сув ичган ғунча Қанча тунлар мени этганди бедор © Акбаржон Абдулмажид

Мусулмонсан, иймонсиздек юрганинг алам Кўз бўлсада кўзинг юмиб турганинг алам Хаққа томон чорлаганда дўстларинг сени Хақлигини билсангда юз бурганинг алам Тонгга қадар итоатсиз кеча ўтказсанг Ихлос билан итоатни дилдан кетказсанг Алам қилиб азобланса виждонинг бир ён Иймонингни довга тикиб наҳот ютқазсанг Синовлик бу дунё келар бир бора сенга Икки ҳамроҳ котибларинг оввора сенга Не қилсанг ҳам ҳисобини кўрарсан албат Амалларинг самараси сайёра сенга Номаҳрамдан узилмас бу кўзинг қотиган Тавба қилар кўз ёши йўқ, юзинг қотиган Мурувватнинг кўчасига бегона тананг Киборлилар қолипида сўзинг қотиган Ҳаёт шуда, замонга мос, начора дема Ислох учун йўқдир менда ҳеч чора дема Пушаймонлик фойда бермас куни келганда Сочинг юлиб ўз ҳолингга бечора дема Харом-ҳалол фарқи билмас бу молинг келар Бу туришда аниқ бир кун заволинг келар Ўтганларга келиб кетган, бир кун сенга ҳам Малакул мавт деган отда хаммолинг келар Манзил кўзлаб чиққувчига туман керакмас Дунё билан алдагувчи чаман керакмас Саробла...

Танқид қилинган тараф танқид қилган тарафдан хафа бўлмаслиги фазилат саналади. Танқидни келажак меваси дейишади. Аслида ҳам шундаймикан. Танқид қилган тараф ўз танқиди орқали камситиш, изза қилишни мақсад қилган бўлса қандай қилиб ислоҳга эришиши мумкин. Танқид қилган тараф хос холатда эмас омма олдида қиладиган бўлса қандай қилиб холислик талаб қилиш мумкин. Танқид қилган тараф ўзи беамал бўлса н атижадан умид қилаоладими. Қачонки танқиддан кўзланган мақсад холис бўлса, қачонки унинг натижасидан хайр умид қилинса, қачонки уни етказиш воситаларида нафсга улуш берилмаса анашундагина танқидни келажак меваси дейишимиз мумкин. Қачонки танқид қилишда холислик билан ниятни яхши қилишлик энг биринчи амалардан бўлса танқид қлинувчидан камчиликларини бартараф қилинишига, олға қадам ташлаб ривожланиш сари илгарилашига эришишни кутишимиз мумкин бўлади. Акбаржон Абдулмажид

Қани эди мен ҳам ортиқча вазнни йўқотиб шу одамдай озғин бўлсам - деб ўйлади пархез қилсада озимаётган киши. Қани эди мен ҳам шу киши каби тўлишсам, басавлат бўсам - деб кўнглидан ўтказди қанча есада егани ўзига юқмаётган озғин одам. Қани эди мен ҳам тансиқ таомлардан таомланиб қорнимни тўйдириб олсам- деб тамшаниб қўйди очликдан силласи қуриган инсон. Қани эди мен ҳам ёшлик, йигитлик давримга қа йтиб қолсам - деб кўнглидан ўтказди қария. Қани эди мен ҳам озод бўлсам, эркин қушдай хоҳлаган томонимга учсам - деб маюсланди зиндон панжарасидан қарияга термулиб ўтирган маҳбус. Қани эди кўп қатори менинг ҳам кўзларим кўра бошласа, ёруғ жахонни бир бор кўрсам эди - деб орзу қилди кўзи ожиз банда. Қани эди бу азоблардан қутилсам, кўзим кўрмай қолса ҳам майли эди, фақат шу азоблардан қутилсам бўлди эди, ҳеч бўлмаса жонимни ол! - деб нола қилди хасталик билан курашаётган оғир бемор. Шу вақт қабристон томондан ҳайқириқ эшитилди: Қани эди ...! Қани эди...! Қани эди...

—Алло, бу топилмалар идорасми – ёш бола телефонда савол берарди —Ҳа, шундай, болакай сен бирон нимангни йўқотдингми —О йи мни йўқотдим. У сизларда эмасми? —Сени о йи нг қан ақа ўзи? —У жуда ҳам чиройли ва меҳрибон. Шунингдек у мушукларни жуда яхши кўради —Ростдан ҳам кеча биз бир онани топгандик, балки у сенинг о йингдир . Сен қаердан қўнғироқ қилябсан? — №3 - рақамли болалар уйидан —Яхши, биз о йингни ўша ерга юборамиз. Сен кутгин.  * * * У боланинг хонасига кирди, бирам чиройли, бирам меҳрибон, қўлида эса хақиқатдан мушукча бор эди. Болакай “ Ойи!” – деб бақириб унга ўзини отди. Уни шунчалик қаттиқ қучдики ўзининг бармоқчалари ҳам оғриб кетди – Ойижоним ўзимни!!! … Болакай  ўзининг бақиришидан уйғониб кетди. Бу каби тушлар деярли ҳар куни тушига кирадиган бўлиб қолганди. У ёстиғи остидан бир аёлнинг расмини олди. Бу  расмни бир йилча олдин кўчадан сайр вақтида топиб олган, шундан сўнг у доим сур’атни ёстиғи остида сақлаб, бу аёл унинг ...

Кўҳна эл тарихин ўқиб бир қара Ўтдилар қанчалар шох-у гадолар Барчаси бу кунда тупроқдир қора Барчаси оҳ урар қилиб хатолар Барчаси ноилож унинг амрига Бўй синиб ётарлар солиб сукутлар Барчаси бандланган қаро қабрига Кутарлар, охират хабарин кутар Кимидур юрганди якка, аълодек Кимидур бўлганди саҳрода сарсон Халойиқ кўзига бўлиб балодек Кимидур эъзозда бўлганди хар он Номозин ўқирди, рўзасин тутиб Закотни мукаммал берганди, э воҳ Амали бу кунда камдек туюлиб Бўш ўтган вақт учун соладилар оҳ Анови ётгани бой эди жуда Дунёни қўлида биларди гоҳи Бу кунда баридан бўлгандир жудо Унга насиб қилди дунёнинг чоҳи Ёмони иймонсиз кетганлар бўлди Ноумидлик бўлар унинг йўлдиши Иймонни тан олган кўнгиллар тўлди Рад қилган то-абад чангаллар бошин Бундадир Фиръавин, Хомонлар бари Номруд ҳам Озор ҳам тупроқдир бунда Охиратдан умиди - дўзаҳнинг қари Қабрида холати - азобда, тунда Тупроқлар учади ҳавода унсиз Кимнингдир ҳ...

Тақдирнинг чигалин ечай олмасам Кўнгилда борини сочай олмасам Ёинки ҳаёлдан кечай олмасам На қилай бир зумга қучай олмасам На қилай азобдан учай олмасам    Хажрингда зор бўлиб эгилди қомат Ошиққа йўқмикан наҳотки омад Бетобдир бу кўнгил чекиб надомад На қилай кўнглимни очай олмасам На қилай ишқимдан қочай олмасам       Дардимни тушунмас нега нигорим Тушунса келмас хеч интиқ гулзорим Ёки синармикан қанча мадорим На қилай кўксимни арчай олмасам На қилай уйқусиз чарчай олмасам       Хар онда хаёлим хар он боримсан Танҳосан оламда қалбда ёримсан Жаннатман, дўзахман куйлар торимсан На қилай ишқдан тўн бичай олмасам На қилай сенсиз май ичай олмасам       Боқмасанг оламда ойсиз зулматман Висолинг илинжида ёлғиз хилватман Хабибингга сўзсиз менҳам умматман На қилай оташман ўчай олмасам На қилай олдингга кўчай олмасам ©  Акбаржон Абдулм...

Кўзизда маъно йўқ сўзиз тутруқсиз Яна шиор эмиш сизга хақиқат Ёлғонни хақ дейсиз, қандай махлуқсиз Сизга кор қиларкан қандай насихат Масиҳий даъвосин қилиб турасиз Миссионерлар, қани-мудаонгиз не Оғзингиз кўпириб лофдан урасиз “Худо бирмас уни фақат учта де”       Агар оқилдирси ўйлаб кўринг бир Дунё инжилларин бир ерга йиғиб Қани ўқиб кўринг хабарими бир Хабарлар зид-ма зид қолади чиқиб Лоф билан исломга хужум қиласиз Ўзиз ишонмаган фактлар келтириб Бошқа йўл йўқлигин аниқ биласиз Маънисиз гаплариз ўйланг ўлтириб    Барча хабарлар Библияда бормиш Хатто қўзғалонлар, хатто қирғиналр Диниздан  ўзгага дунё тормиш Эмишки жаннатда “дин”га кирганлар       Ушбу гаплар экан агар хақиқат Дунё хабарлари акс этса унда Бир ўйлаб кўрингчи қилмай насихат Мустафо хақида хабар йўқ бунда       Шоқолдек ўлжа деб дунёни кезиб Ов қилиб юрасиз ий...

Ватанига бостириб келган рус генерали билан учрашув чоғида Имом Шамил ундан сўради: -Бизнинг юртга нима сабабдан бостириб келдиларингиз, сизларга нима керак. Рус Генерали жавоб бердики: -Биз ўзимизнинг маданият ва тараққиётимизни сиз ёввойиларга ўргатиш учун, сизларни ундан баҳрамант этиш учун келдик. Шунда Имом Шамил ортида турган мусулмон аскарлардан бирини олдига чорлаб, поябзалини рус гениралига ечиб кўрсатишни буюрди. Унинг оёғи тоза пойтава матосига ўралган, беш вақт намоз учун тахоратда мунтазам ювиб турилгани сабабли озода, хидланмаган холатда эканлигини кўришди. Сўнг Имом рус аскарларидан бирини чақиртириб унинг ҳам оёғини шу каби ечиб кўрсатишини сўради. Рус солдатининг оёғи кирланиб кетган, хиди эса чидаб бўлмас даражага келган эди. Шунда Имом Шомил рус гениралига юзланиб: “Сизлар олиб келмоқчи бўлган тараққиёт шумиди, бизга шундай маданиятни келтирмоқчимисизлар”, - деди. Акбаржон Абдулмажид таржимаси

Ибн Сино илмли киши бўлгани билан биргаликда ўзига ҳос қобилятли ҳам эди. У бошқалар кўраолмаган нарсаларни кўрар, эшитаолмаган нарсаларни эшитар эди. Вақт ўтиши билан унинг ғайритабиий қобилияти оғиздан оғизга ўтиб, кўпиртирилиб гап-сўз бўлиб кетди. Масалан, Исфахон кўчаларини кезган вақтида хонақоҳдаги табибларнинг ускуналар ишлатгандаги товушни ҳам эшитади дейишарди. Булар албатта бўлмаган гап эди. Лекин шу билан биргаликда кишилар орасида афсоналар урчиб бораверарди. Файласуфларидан бири Баҳманёр Ибн Синонинг шогирди эди, у устозига: "Кишилар  сизга шунчалик иҳлос қўйишганки, агар сиз ўзингизни Пайғамбар деб эълон қилсангиз кўр-кўрона ишонишади", - деярди. Лекин Ибн Сино бу гапга қўшилмасди: "Вазият сен ўйлаганчалик эмас" деяр эди. Лекин Баҳманёрга буни тушунтириш қийин эди. Вақти келганда Ибн Сино Бахманёрга ўзини хақлигини билдириб қўйгиси келди. Қишнинг изғирин кунларидан бирида иккиси биргаликда узоқ сафарга отландилар. Эрта тонгда узоқдан муаз...

Кунларнинг бирида бегона телефон рақамидан қўнғироқ бўлди . Г ўшак ни кўтарганимида нариги тарфдан : -Дада, мен сизни қаттиқ соғиндим, жуда қаттиқ соғиндим, тезроқ келсангизчи. Дада! - деган кичкина қизболанинг умидли, маҳзун овози эшитилди. Беиҳтиёр кулимсирадим   -Болакай, адашдинг, рақамни хато терган кўринасан- деб телфонни ўчирдим. Тўрт яшар ўғлим бор. Ҳаёлимга фарзандим келди. Бу қизча ҳам милионлаб шунақа ширинтойларнинг биридирда деб қўйдим. Аммо кутилмаганда яна ўша рақамдан қайта қўнғироқ бўлди. Эртасига ҳам ўша рақамдан қўнғироқ бўлайверди, ўша қизча хазин овозда мени йўқлайверди. Хар сафар:   - Дада, қачон келасиз? Сизни қаттиқ соғиниб кетдим! - Яна  ўша сўзлар янграрди. Ҳар сафар телефон ўчирилгач яна қайта қўнғироқ бўлаверди, мен қўнғироқни ўчириб қўявердим. Шу ҳол қатай-қайта такрорланаверди. Ахири телефонни кўтариб суҳбатлашишга мажбур бўлдим. - Дада, мен сизни қаттиқ соғиндим!... Мен жуда қаттиқ қийналиб кетдим...   - Дад...

Бундан 70 йиллар муқаддам Шайх Суютий  Дамашқда яшаб Товба масжидида дарс берарди. Шайхнинг бир фақир шогирди бор эди. Шу даражада фақир эдики бир неча кунлаб егани хеч нарсаси бўлмасди. Бир куни шу даражада оч қолдики агар бирон нима емаса ўлиб қолиши мумкиндай сезди ўзини. Шунда у "Мен узрли ҳолатдаман, бирон ўлимтик есам ҳам хаттоки ўғрилик қилсам ҳам айб бўлмайди, агар емасам ўлиб қолишим мумкин", - деб хаёлиданўтказди. Шу ҳаёл билан у Дамашқнинг узун тор кўчалари бўйлаб бир тишлам бўлсада егулик топиш илинжида боши оққан томонга кета бошлади.  У вақтларда Дамашқ кўчалари тор, эгри кўчалардан иборат бўлиб уйлардаги айвонлар пас қурилган, хатоки унга сакраб чиқиш ҳам оссон бўлган экан. Қорни оч талаба айвонлардан бирига сакраб чиқса ховлида қандайдир аёлни юрганини кўрибди. Шунда Аллоҳдан қўрққани учун бошқа томонга ўгирилибди. У томонда эса хеч кими йўқ хонадон бўлиб бу ердан хушни оладиган даражада ширин таомнинг хиди келибди. Очиққан талаба ҳеч ўйлаб ўти...

Тунда туриб ибодатга шошилдим. Тун суҳбатга тортди . Тун   -  Бунча эрта турмасанг, уйингда ўтирсанг бўлмайдими? Мен -  Тонгга оз қолдида. Тун -  Масжидга боришнинг нима кераги бор, уйингда ибодатингни қилавер. Мен-   Майли, айтгандай бўлақолсин, фақат менга ваъда берасан! Тун -   Яна қанақа ваъдани айтябсан? Мен -  Менга шундай вада бергинки хажга бораолмасам ҳам хажга борганнинг савобига эришай! Тун  -   Бу гапни қаердан олдинг? Мен -   Чунки Аллоҳнинг Расули салаллоҳу алайҳи вассаллам айтганки: "Кимки эрта азонда туриб фарз намозини адо этиш учун уйидан чиқаса, унинг ажри хаж амалини бажарганнинг мукофати билан баробардир? " (Абу Довуд ривоят қилган) Тун  -   Албатта бундай ваъда бераолмайман. Мен -   Унда гуноҳларимни кечирилишини ваъда қилаоласанми? Тун  -   Бу яна нимаси? Мен -  Бу шунинг учунки Аллоҳнинг Расули салаллоҳу алайҳ...